Turizm cenneti Muğla'nın gezilecek yüzlerce yerini sayabilirsiniz. Peki bacalarının meşhur olduğunu ve dünyada emsalsiz olduğunu biliyor muydunuz?
Bu yazımda Muğla bacalarının özelliklerinden bahsetmek istiyorum. Memleket havası işte, dumanı da özlem gibi tütüyor. Baca deyip geçmeyin çok şey anlatıyor.
Bacadan tüten duman aslında ne derin anlam yüklüdür, “Bacası tütmek” deyimiyle duman tütüyorsa bir evde orda bir aile olduğu anlatılır, ocak yanıyorsa şayet dumanında bir yaşanmışlık vardır.
“Ocağım söndü” diye boşuna dememiş eskiler, ocak sönerse aile de biter. Ocak sönünce duman da tütmez. O yüzden bacalardan çıkan duman aile bağlarının da simgesi aslında.
Gittiğim şehirlerde evlerin mimarisini incelerken bacalarına da hep dikkat etmişimdir. Ama Muğlamız'ın bacaları kadar güzel, ilginç ve estetik olanını hiç görmedim.
Bugün Muğla'nın Saburhane mahallesinde eskiden Rumlar yaşamıştır ta ki Mübadeleye kadar. Rum ustalar Muğla mimarisine büyük dokunuşlar yapmış ve aslında eşsiz bir miras bırakmışlardır. Bu miras Muğla'nın otantik bacaları.
Muğla'nın merkezi bir çok ilçesine göre kışları daha sert ve soğuk iklime sahiptir, Rize'den sonra en çok yağış alan ilde bir de poyraz kuvvetli eser. Muğlalı'nın (Goca Molalı'nın) tabiriyle bu sert esen poyrazın adı Deli Memet'tir. Ah o Deli Memet bir esti mi yağmurla beraber gelir.
Gelir gelmesine de yıllardır neredeyse hiç bir soba zehirlenmesinin yaşanmadığı şehirde, Deli Memet'e bile karşı durabilen Muğla Bacaları bunun en büyük engelidir.
Mimarisine baktığınız zaman yağlı kiremitlerin oluşturduğu Muğla bacalarının dört bir tarafı açıktır. Açık olan her bir tarafın üstü ise yine birer kiremitle kapatılmıştır. Her türlü lodos ya da poyraza karşı müthiş bir tedbirdir bu sistem.
Yağmurla birlikte rüzgarın aynı anda hakim olduğu şehirde bacaların yapılışı itibariyle duman asla geri tütmez. Dolayısıyla karbonmonoksit zehirlenmeleri yaşanmaz Muğla'da.
Rüzgâr nereden eserse essin, dört bir tarafı açık olan Muğla Bacaları dumanın geriye üfürülmesine izin vermez. Birçok şehirde malesef yaşanan soba zehirlenmelerinin Muğla'da yok denecek kadar az olmasının nedeni işte bu ilginç bacalardır.
Büyüklüğü değişebilen bacaların yapımında 28 kiremit kullanılır. Aslında sayı büyüklük küçüklük oranında değişiyor. Daha çok kiremit kullanılmış büyük ve gösterişli bacalar da görebiliyorsunuz.
Evlerin çatılarını bütün görkemiyle süsleyen Muğla Bacaları 1800’lü yıllardan beri şehrin en kıymetli sakinleridir. Ve aslında zamana da tanıklık etmiş, hala etmekte olan suskun değerleridir şehrin.
Eskiden tamamen toprak damla örtülü Muğla evlerinin var olduğunu düşünürsek (ki bugün hala az da olsa vardır), Muğla bacalarının ortaya çıkışı da alaturka kiremitle kaplı bu çatılara dayanmaktadır. Alaturka kiremitli çatılar beraberinde bu bacaları doğurmuştur.
Yukarıdan bakıldığında haç şeklinde bir görüntü oluşturur Muğla Bacaları. Alaturka kiremitlerin aldığı haç şekli, Ortodoks Rumlar'dan kalan bir mirasın son parçaları aslında. Bazen tartışma konusu yaratsa da Rum ustaların bıraktığı bu mimarı yıllardır Türk ustalar tarafından da yapılmaya devam etti ve Muğlalılar'ı kışın büyük tehlikeden korudu.
Muğla'nın Asar Dağı eteklerine kurulu eski mahallelerine girdiğinizde her bir evin çatısında coşkuyla yükselen bacalarını göreceksiniz. Beyaz kireçle boyanmış Muğla evlerinin altın değerindeki ziynet eşyalarıdır bacalar. Olmazsa olmazıdır, vazgeçilmezidir Muğlalı'nın.
Muğla şehir merkezinin dışında yönünüzü Gökova istikametine doğru çevirdiğinizde evleriyle ünlü belde Akyaka başta olmak üzere bir çok köyde evlerin bu bacalarla donatıldığını görürsünüz. Özellikle de Nail Çakırhan imzalı Akyaka evlerinin enfes mimarisine ayrı bir soluk katar yaşam verir bu bacalar.
Köyceğiz ilçesine kadar sık sık karşınıza çıkan bacaları, Köyceğiz’den sonra pek görmezsiniz. Ayrıca Yatağan, Milas gibi ilçelerde de Muğla bacaları evlerin baş tacı olarak gururla çatılarda yükselmekte ve varolan ailelerin sembolü olmaya devam etmektedir.
Muğla ve bu bahsettiğimiz ilçelere yolunuz düştüğünde başınızı yukarıya kaldırıp Muğla’nın eşsiz bacalarına selam verin. Şehrin sahip olduğu bu otantik mimari sizlerin de beğenisini kazanacak eminim.
Asırlardır hayat kurtaran, kışın aileleri hayatta tutan bacaların kıymeti bilinmeli. Dileriz ki ailelerin ocağı hep tütsün, Muğla bacaları çatılarda tüm güzelliğiyle yerini almaya devam etsin.
Muğla'yı gezerken başınız yukarıda gözünüz çatılarda olsun. Dumanlı Keşifler Diliyorum.
