Medusa kimdir? Medusa neden yılan saçlı olmuştur? Medusa'nın ölümü nasıl olmuştur? Bakışlarıyla herkesi taşa çeviren, yılan saçlı Medusa'nın efsanesi nedir?
Medusa, Yunan mitolojisinin en bahtsız karakteri desek abartmış olmayız sanırım. Medusa, en bilinen tabiriyle bakışlarıyla insanları taşa çeviren, yılan saçlı, ölümcül ve lanetli bir varlıktır. Aslında güzelliğinin bedelini Athena’nın lanetiyle ödemek zorunda kalan bir güzel bir kadın da denebilir kendisi için.
Antik çağlardan kalan birçok lahitte, kalkanda, zırhlarda ya da bazı önemli yapıların girişlerinde de yılan saçlı Medusa başı en çok görülen figürlerden birisidir. Peki neler oldu da güzeller güzeli bir kız böyle ölümcül, lanetli ve kokunç bir varlık haline geldi?
Üzerinde Medusa Başı olan bir lahit - Antalya Müzesi
Medusa Kimdir?
Yunan mitolojisinde Kronos, babası Uranos’u ortadan kaldırıp başa geçince devam eden yaradılış sürecinde Pontos (Deniz) ile Gaia (Yer, toprak) evlenirler. Bu evlilikten Nereus, Thaumas, Euryebie, Phorkys ve Keto doğar. Kardeş olan Phorkys ve Keto’nun evlenmesinden ise beyaz saçlı ihtiyar görünümlü 3 kız Graialar ve Gorgolar olarak adlandırılan aralarında Medusa’nın da olduğu Sthenno, Euryale ismindeki güzel kızlar da dünyaya gelir. Gorgoların arasında bir tek Medusa ölümlüdür ki bahtsızlığı doğumuyla beraber başlamış gibi gözüküyor.
Medusa - Didim Apollon Tapınağı
M.Ö. 700’lerde yaşamış olan ünlü şair Hesiodos Medusa’nın ve kardeşlerinin doğumunu şöyle anlatır:
Phorkys'le birleşen Keto, Graiaları doğurdu,
Güzel yüzlü, doğuştan ak saçlıdır onlar,
Ölümsüz tanrılar da Kocakarı der onlara
Yeryüzünde dolaşan insanlar da.
Pemphredo'nun güzel, Enyo'nun sarı tülleri vardı.
Gorgoları da doğuran Keto'dur.
Ünleri büyük Okeanos'unkini aşar,
Geceyle gündüzün sınırlarında otururlar
İnce sesli Batı Kızları'nın yurdunda;
Sthenno, Euryale ve bahtsız Medusa;
Medusa ölümlüydü, oysa iki kız kardeşi
Ne ölüm bileceklerdi, ne ihtiyarlık.
Buna karşılık yalnız Medusa girdi
Masmavi yeleli tanrının koynuna
Bahar çiçekleriyle dolu taze çimenlerde.
Yerebatan Sarnıcı, İstanbul
Medusa ve Poseidon
Medusa, büyüdüğünde çok güzel, alımlı bir kız olur. O kadar güzel olur ki tanrılar bile gözlerini ondan alamazlar ve ona aşık olurlar. Medusa’ya gönlünü kaptıran tanrılardan birisi de Denizler Tanrısı Poseidon’dur. Poseidon, Medusa’nın güzelliğine kendisini o kadar kaptırır ki eşi olan Athena da bu durumu fark eder. Küçük bir uyarı alır ama bu Poseidon’a Medusa’yı unutturamaz.
Medusa ise bu sürede kendisini tanrılara hizmet etmeye adamış ve Athena Tapınağı’nda hizmetkar olarak yaşamaktadır. Poseidon artık Medusa’ya karşı olan aşkını engelleyemez ve birgün Athena Tapınağında iken Medusa’nın yanına giderek zorla onunla beraber olur. Medusa böyle bir beraberliği istese de Poseidon’a karşı koyabilmek ne mümkün?
Tabii bu durumun Athena’nın kulağına gitmesi uzun sürmez. Üstelik kendisine ait olan bir tapınakta gerçekleşen bu olayı kendisine büyük bir saygısızlık olarak görür. İntikam ateşiyle yanıp tutuşur ama bu olayın cezasını sorumlu olan Poseidon’a değil, onun zorla beraber olduğu Medusa’ya keser. Poseidon’un Zeus’un kardeşi ve Pantheon’un en tepesindeki tanrılardan birisi olduğunu düşünecek olursak Athena kendisi için daha kolay bir hedef olan Medusa’yı seçer.,
Athena’nın Medusa’ya Cezası
Titanların Savaşı filminden bir sahnede Medusa
Athena cezayı sadece Medusa’ya değil kardeşlerine de keser. Üç kardeşi de çirkin, yüzüne bakılmayacak bir ifrite dönüştürür. Medusa’nın ahenkle dans eden ve herkesi büyüleyen saçlarının her bir teli artık bir yılana dönüşmüştür. Korkunç gözleri, sivri dişleri, pençeleriyle korkunç ve çirkin bir varlığa dönüşür. Athena bununla yetinmez Medusa’nın yüzüne, gözlerine bakanlar da artık taş olacaktır. Yani bu eşsiz güzellik yerini artık bakıldığında insanları taş eden bir canavara bırakır. Athena bunları yaptıktan sonra Medusa ve kardeşlerini yani Gorgoları Hyperborea’ya sürer.
Medusa artık böylesine ölümcül ve korku veren bir varlık olarak yaşasa da Athena’nın ona olan öfkesi dinmez. Onu öldürmeye çalışan Perseus’a da yardım edecektir.
Zeus oğlu Perseus Medusa'nın Peşine Düşüyor
Perseus
Perseus, çapkınlıklarıyla bilinen Zeus’un çocuklarından birisidir. Daha sonra bahsedeceğimiz Perseus konusunda daha ayrıntılı değineceğimiz olaylar zinciri sonrası Zeus, güzel Danae ile beraber olur. Ardından çocukları Perseus doğar. Kehanete göre dedesini öldürüp tahtına geçecektir. Dolayısıyla Akrisios ismindeki bu kral kehaneti bildiğinden onları sandala koyup denize atar.
Seriphos Adası kıyılarında bulunurlar ve Perseus orada büyür. Kral Polydektes de annesinin güzelliğinden etkilenir evlenmek ister ama Perseus buna karşı çıkar ve onu ortadan kaldırmak gerektiğine karar verir. Dolayısıyla Hippodameia isminde bir kızla evleneceğini ilan eder. Herkes gibi Perseus da merasime davetlidir. Herkes hediyelerini sunarken Perseus’tan güzel atlar istediğini söyler kral. Perseus ise benden bunu isteyeceğine Medusa’nın başını isteseydin daha mutlu olurdum diyerek altta kalmak istemez ama bu dediği başına büyük bir dert açacaktır. Ertesi gün güzel atları hediye olarak getirdiğinde kral bundan hoşnut olmaz ve "Sen bana Medusa başını getireceğini söylemiştin. Söz verdin ve kendine yakışanı yapmalısın." diyerek onu uzaklaştırmak için fırsat bulur. Perseus’un Medusa’yı öldürmeye çalışırken başarısız olacağını ve kendisinin öleceğini umarak Perseus’u görevine gönderir.
Hermes kendisine bir orak, Medusa’nın en büyük düşmanı olan Athena ise Perseus’a kalkanını verir ve Medusa ile karşılaştığında gözlerine bakmamasını ve kalkanı ile bakışlarından korunmasını söylerler.
Xerxes I - British Museum
Medusa’nın Ölümü
Medusa’nın yerini Grailerden öğrenip onlardan kanatlı sandalet, kesilen başı koymak için sihirli bir heybe ve başa takıldığında görünmezlik sağlayan bir örtü alarak yoluna devam eder. Medusa’nın şehrine geldğinde her baktığı taş olduğundan dolayı her yer taşlaşmış hayvanlar ve insanlarla doluydu. Medusa’yı bulup ona yaklaşmaya başladığında Medusa da Perseus’u fark eder. Bakışlarıyla Perseus’u taş etmek ister ama Perseus onun yüzüne bakmaz ve Athena’nın verdiği kalkanı ayna gibi kullanarak kılıcıyla Medusa’nın başını oracıkta kesiverir. Yılan saçlı Medusa’nın başı kesildikten sonra da hala bakanı taş ettiğinden Perseus onu yolda aldığı heybesine koyar ve yola koyulur.
Perseus Medusa’nın başını kestiğinde bilmediği bir şey vardır. Medusa Poseidon’dan hamiledir. Medusa’nın başı kesildiğinde kesilen yerden kanatlı at Pegasus ve savaşçı Khrysor doğar.
Perseus
Hesiodos:
Perseus kestiği zaman kafasını
Khrysaor'la Pegasos çıkıverdi kanından.
Biri deniz kıyısında doğduğu için,
Öteki elinde altın kılıç tuttuğu için
Almışlardı Pegasos'la Khrysaor adlarını.
Pegasos bırakıp davarlar anası toprağı
Havalandı gitti ölümsüzlere doğru.
Zeus'un sarayında oturur şimdi
Şimşekle yıldırım taşır onun adına.
Athena bu iki canlıyı da yanına alır. Pegasus’u daha sonra yardım isteyen Bellerophontes’e Kimera ile olan mücadelesinde yardımcı olması için verecektir.
Perseus, Medusa başı ile dönerken yolculuk boyunca damlayan kanlar zehirli birer yılana dönüşür ve yeryüzüne yayılmaya başlarlar. Perseus yolculuk sırasındaihtiyacı olduğunda Medusa'nın taş edici bakışlarını kullanmaktan da geri durmaz. Yol üzerinde dinlenmek için uğradığı Atlas’ı Medusa başı ise dağa taşa çevirir ve Atlas Dağları oluşur. Kepheus’un kızı Anromeda’yı kurban ettikleri sırada dev yaratığı yine Medusa başı ile taşa çevirerek kızı kurtarır.
Andromeda'nın Perseus tarafından kurtarılışı (Kaynak: www.collections.louvre.fr/en/ark:/53355/cl010061225)
Andromeda ile beraber Medusa başını bekleyen Kral Polydektes’e doğru yola çıkarlar. Ama kral Perseus’un dönemeyeceğini düşündüğünden annesi Danae’yi rahat bırakmaz. Danae bir tapınağa saklanarak Perseus’u beklemektedir. Perseus elinde heybesi ve içindeki Medusa başı ile kralın huzuruna çıkar. Kral Perseus’u da görmenin öfkesiyle yalan söylediğini iddia eder. Perseus ise bunun üzerine heybesinden Medusa başını çıkarır ve kral bunu gördüğü anda taş kesilir.
Medusa Başının Simgeleşmesi
Medusa ile Athena - Trajan - Athena - Antalya Müzesi
Perseus’un artık yapacak bir şeyi kalmadığında kendisine yardımcı olan tanrı ve tanrıçalara emanetlerini geri verirken Medusa başını da Athena’ya verir. Athena da Medusa başını kalkanının ortasına koyar. Bu sebeple birçok yerde Athena tasvir edilirken kalkanında Medusa başı da bulunur.
Vücudunun bir kısmı zehirli yılanlardan oluşan bir varlığın kanının sağlık ile alakalı olarak kullanılmaması düşünülemezdi heralde. Sağlıkçı tanrı Asklepios’un da Medusa’nın kanını şifa ya da ölümcül bir zehir olarak kullandığından bahsedilir. Günümüzde de Sağlık Bakanlığı, eczaneler ve benzeri sağlık kurumlarında yılanın simge olarak kullanıldığını fark etmişsinizdir (Asklepios konusunda buna daha ayrıntılı değineceğiz.). Böyle olunca vücudunda zehirli yılanlar bulunan bir canlının kanından iyileştirici bir ilaç ve ölümcül bir zehir elde etmek de pek zor olmasa gerek.
Medusa’nın başı bahsedilen bu mitolojik efsaneden dolayı tabiri caizse bir koruyucu olarak birçok yerde kullanılmaya başlanır. Lahitlerde, tapınaklarda, ki en önemlilerinden birisi Didim Apollon Tapınağı’dır, zarar vermek amacında olan insanları uzak tutabilmek için kullanılırdı. Athena’nın kalkanında olduğu gibi birçok kalkanda, zırhta Medusa’yı görmeniz de mümkün. Aslında Medusa başı bir anlamda önemli yapıların ve insanların zora düşebileceği durumlar için önemli bir koruyucu olarak kullanılmıştır. Antik Çağın nazar boncuğu da bu olsa gerek.
