Çanakkale Savaşları'nın ANZAC çıkarması nasıl gerçekleşti? Bu çıkarmanın dönüm noktası olan anlar nelerdir? Savaşın dönüm noktaları, Yarbay Mustafa Kemal ve 57. Alay...
Çanakkale Savaşları, tarihimiz içerisinde belki de en fazla adı geçen ve herkesin bir fikrinin olduğu konudur. Herkesin bir anekdot anlatabildiği, “Bizim dedemiz orada şehit oldu.” diyenlerin her zaman çoğunlukta olduğu yerdir Çanakkale.
Zamanla bu tarihin içine girdiğinizde Çanakkale Muharebeleri'nin dışında sekiz cephenin daha olduğunu öğrenirsiniz. Neden Çanakkale'nin ön plana çıktığını, belki de Tarihi Alanı gezdiğinizde, buranın tarihini yerinde dinlediğinizde ve 105 yıldır hala görülebilecek tarihi dokuyu kendi gözlerinizle gördüğünüzde anlayabilirsiniz.
Bana kalırsa tarihi alanda bulunan bu detaylar içerisinde, ziyaretçileri en çok cezbeden I. Dünya Savaşı’ndaki tek zaferimiz olmasıdır. Pek çok ülke gibi kimse başarısızlıkları konuşmak istemez; belki de bu yüzden herkesin dedesi Çanakkale’de savaşmış ya da şehit düşmüştür. Her ne olursa olsun Çanakkale, hem bizim hem de rakiplerimiz için önemli bir yerdir ve adı her zaman ön plandadır.
Özellikle bahar ayları geldiği andan itibaren Çanakkale herkes için ilk ziyaret noktası haline gelir. 18 Mart Deniz Zaferimizin törenleri ve sonrasında 25 Nisan’daki ANZAC Törenleri buranın akılda yer almalarını sağlayan en önemli zamanlardır.
Ulus olarak Çanakkale dediğimiz anda doğal olarak herkesin aklına gelen ilk tarih 18 Mart 1915’tir. Deniz zaferimizin geldiği 19 Şubat 1915 ve 18 Mart 1915 tarihleri, tabii ki biraz daha öncesinde Çanakkale Boğazı’nda gerçekleşen mücadeleler, alınan önlemler ve mehmetçiğin direnişi ile Çanakkale’nin Geçilmez kılınması. Seyit Onbaşı, Nusrat Mayın Gemisi, Ocean, Bouvet, Mecidiye Tabyası ve herkesin bir çırpıda sayabileceği diğer isimler...
Boğaz Muharebesi ,genelde ortalama 100 km tarihi alan turunun ilk başlangıç tarihidir. Ziyaretçi boğazı görerek bütün bu isimleri bir çırpıda duyuyor. Sonra tur devam eder ve konu bir yere kayar. Çanakkale Muharebeleri’nin ‘Kara Muharebeleri’ bölümü... Bambaşka bir tarih, bambaşka bir coğrafya, bambaşka bir rakip...
Tabii ki Kara Savaşlarının 8,5 aylık sürecini birkaç satıra sığdırmak çok zor. Ama burada yine herkesin en çok bildiği rakip olan Anzaklar... Dolayısıyla Arıburnu Cephesi’nde yaşananları bir rehber gözünden anlatmak için "Acaba Anzaklar burada Türklere karşı savaşacaklarını gerçekten bilmiyor muydu, doğru yere mi harekat yaptılar, bizim dizilişimiz nasıldı? Mustafa Kemal Atatürk ve diğer subaylarımızın mücadelesi nasıl oldu?" gibi konulara değinmek, biraz kıyas yapmak burayı yaşananların anlaşılmasını kolaylaştırır.
Liman von Sanders’in 5. Ordu Komutanlığı’na atanması, Mustafa Kemal Atatürk’ün 25 Şubatta Maydos (Eceabat) Çamburnu Kalesine 19. Tümen komutanı olarak gelmesi ve akabinde Bigalı Köyü’ne gidişi herkesin ezbere bildiği bir konudur.
Peki dahası...
25 Nisan 1915
Arıburnu sahilde bulunan Asteğmen Muharrem ve İbradalı İbrahim komutasındaki iki takımımız ilk savunma hattımızdır. Arıburnu sırtlarında Yüzbaşı Faik gece karanlığında yavaş yavaş açık denizde gemilerin ışıklarını seçmeye başladığında; denizden başaramadıklarını karadan deneyeceklerini anladı. Tertibatı almaya başlarken, durumu kendisinden 2 saatlik yürüyüş mesafesinde bulunan Maydos Ana Karargaha da bildirdi.
Gemilerden çıkarma filikalarına binmeye başlayan Avustralya ve Yeni Zelandalıların oluşturduğu Anzakları taşıyan yaklaşık 36 bot saat 04:30 civarı Arıburnu sahiline yanaşmaya başlar başlamaz, direnişimiz de başladı.
Sayılar ilk anda Türk askeri aleyhine dengesiz olmasına rağmen, gerek arazi gerekse askerimizin mukavemeti oldukça başarılıydı. Anzaklar kıyı şeridini ele geçirip tepelere doğru tırmanmaya başladığında, destek ihtiyacımız ortaya çıktı. 1300’e karşı 160 kişilik bir mücadele tabii ki denk değildi ama ana birlik için zaman kazanılması gerekiyordu. Eceabat’ta 27. Alay Komutanı Mehmet Şefik Aker top, tüfek seslerini duyduğunda hemen 9. Tümen Komutanı Halil Sami Bey’e bir telgraf çeker. Savunmadaki askerlerine destek olmak amacıyla Arıburnu’na hareket etmek ister, ama gerçek harekat noktası belli oluncaya kadar beklemesi emredilir.
Saat 05:45’te hareket emri gelir ve 2 saatlik bir yolculukla savaş hattına ulaşır.
Saat 08:00 olmuştur ve 2. taarruz Mehmet Şefik Aker’in emriyle başlar. Anzakların sayısı yaklaşık 8000’i bulmuş ve bir an önce takviye alınması gerekecektir. Tek takviye alınabilecek yer de Bigalı Köyü’dür. Birlik ise Mustafa Kemal Atatürk’ün komutanı olduğu 19. Tümen’dir.
Hemen Mustafa Kemal Atatürk’e bir telgraf gider ve bu telgrafta bir tabur alarak savaş hattına hareket etmesi istenir. İşte burada alınacak karar belki de savaşın değiştiren en önemli kararlardan biridir. Çünkü top tüfek sesleri o kadar fazla artmıştır ki Yarbay Mustafa Kemal, bunun gerçek bir harekat olduğunuanlar. 1000 kişinin (1 tabur) bu direniş için yeterli olamayacağının düşünerek, 57. Alay’ın tamamını savaşa sokmaya karar verir. Ancak önünde 2,5 saatlik zorlu bir yürüyüş vardır ve saat 10:00 civarı Conkbayırı’na ulaşır. Dinlenmesi için askerlerine süre verir. Yaveriyle gözlem amacıyla ilerlerken, ilk direniş yapan gruptaki askerlerin sağ kalanlarından oluşan 10-15 kişilik bir grupla karşılaşır ve onlara:
- Askerler, neden kaçıyorsunuz?
- Kumandanım, düşman! Diyerek tırmanan Anzak askerlerini gösterir.
- Düşmandan kaçılmaz!
- Cephanemiz kalmadı kumandanım.
- Cephaneniz yoksa süngünüz var. Süngü tak, yat!
Türk askerinin mevzilendiğini gören Anzaklar da hemen yere yatar.
Kazanılan birkaç dakikalık zaman zarfında 57. Alayın dinlenmekte olan birliklerinin yanına geldiğinde o meşhur emrini verir.
“Ben size taarruzu emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman içinde yerimizi başka kuvvetler ve kumandanlar alabilir.”
Ve 57. Alayın tarruzu başlar.
Peki bu arada karşı tarafta neler oluyordu?
Yabancıların ilk birlikleri karaya çıkmaya başladığı anda Eric William Tulloch isminde bir subay yavaş yavaş araziye tırmanya başlar. Kılıçbayırı ve ardından Düztepe’nin güney yamaçlarına yaklaşır ve o an ellerini kollarını sallayarak etrafındaki askerlere emirler veren bir subay görür. Günlüğüne yazdığına göre 400 yard (365 metre) mesafededir, ateş eder, ıskalar ve taarruz başlayınca da geri çekilmek zorunda kalır. Bu subay Çanakkale’den ülkesine sağ olarak döner.
1926 yılında Aspinall Oglander (Ian Hamilton’un önemli subaylarından biridir.) Gelibolu Harekatının resmi tarihini yazar. Eric William Tulloch, bu resmi savaş tarihini okurken 25 Nisan ilk sattlerinde sabah saat 10:00 civarında Düztepe'den baktığında ellerini kollarını sallayarak etrafındaki askerlere emir verirken, ateş edip ıskaladığı kişinin kimliği kendisini oldukça şaşırtır. Çünkü o kişi, o sırada 57. Alay’ı taarruza hazırlayan Mustafa Kemal Atatürk’ten başkası değildir. Vurulmuş olsa belki de bambaşka bir tarih bizi bekliyor olacaktı. Çanakkale Savaşları’nın ve hatta bu an Türkiye Cumhuriyeti’nin dönüm noktalarından birisidir.
Daha sonra gelen takviye ile avantaj lehimize geçmişken, Anzaklar arasında bir kargaşa hakimdir. Pek çok subay bölgenin tahliye edilmesini, aksi halde gece karanlığında gerçekleşecek bir taarruz ile sayıları 16.000’i bulan Anzakların çok büyük bir kayıp yaşayacağını öngörürler. Ama 16.000 kişi bir günde nasıl tahliye edilir? Çareler düşünülürken, Ian Hamilton’a çok önemli ve belki de Çanakkale Savaşları’nın yine bir dönüm noktası olan bir haber ulaşır. AE2 isimli bir Avustralya denizaltısının boğazı geçerek Marmara Denizi’ne ulaşmıştır.
Eğer bu denizaltı 10-15 gün süresince Marmara Denizi’nde kalırsa, İstanbul’da Çanakkale’ye erzak, asker, cephane taşıyan pek çok gemi batırılır. Erzaksız ve cephanesiz ordu da bize karşı savaşamaz düşüncesiyle bölgeyi boşaltmak isteyen Anzaklara şöyle bir emir gider:
“Şu ana kadar en zor olanı yaptınız, ancak hayatta kalmak için kazın, kazın, kazın!”
Gelen emirin ardından gerek bir kişi gerekse bir grup için siperler kazılmaya başlanır. Bu andan itibaren Çanakkale Savaşları, bölge bölge boşaltılıncaya kadar 259 gün boyunca devam edecektir. Eğer o denizaltı geçmemiş olsaydı; bölge aynı gün boşaltılır ve Arıburnu Cephesindeki, belki de yarımadanın tamamındaki mücadele biterdi. Yani Avustralya denizaltısı savaşın uzamasına sebep olur.
Peki sonra bu denizaltıya ne oldu?
30 Nisan’da Sultanhisar Torpidobotu tarafından Karabiga açıklarında yakalandı. Denizcileri esir alınarak, esir kamplarına gönderildi ve denizaltı kaptanı Henry Stoker tarafından batırıldı. Bugün Karabiga açıklarında 70 metre derinlikte yatmakta.
Savaş sonrası bu denizciler serbest bırakıldı. Denizaltı kaptanı Henry Stoker TV yıldızı oldu. Diğer önemli bir isim kuzeni Bram Stoker da meşhur Dracula kitabını yazdı. Çanakkale, oldukça ilginç karakterleri barındıran bir yerdi.
Tabii Anzaklar burada 259 gün boyunca zaman zaman en kanlı, zaman zaman da en son Centilmenler Savaşı olarak adlandırılabilecek kadar dostane olayların yaşanmasına şahitlik ettiler. Ama düşünülenin aksine Anzaklar burada Osmanlı Devleti’ne karşı savaşacaklarını bilmekteydiler. Gelibolu’ya doğru olan yolculukları sırasında ailelerine yazdıkları mektuplarda bunu sürekli vurgularlar.
Örneğin; Avustralyalı kardeşler Oliver Cumberland ve Joseph Cumberland, kız kardeşlerine yazdıkları mektuplarında, “Bizi öldürecek bir Türk mermisi daha icat edilmedi.” diye yazarlar. Ancak 25 Nisan 1915’te Oliver Cumberland yaralanır, Kahire’ye hastaneye gönderilir ve tekrar haziran ayında Gelibolu’ya döner; savaşın ilerleyen safhalarında ölür ve kendisi Lone Pine Mezarlığındadır. Kardeşi ise Gelibolu’da aldığı yaralar neticesinde Mısır’da ölür, o da İskenderiye’de Chatby Mezarlığındadır.
Savaşın son safhasına kadar pek çok acının yaşanmış olması, üzerinden 105 yıl geçmesine rağmen hem Anzak hem de Türklerin dost olmasını engelleyemedi. Savaş her iki tarafa da farklı dersler verdi. Sürekli mağlubiyetlerin artık yerini zaferlere bıraktığını Türklere hatırlattığı gibi; Anzaklarda da bir millet oldukları duygusunun ortaya çıkmasını sağladı.
