Ayasofya denince tabi ki İstanbul, ama ülkemizde de Balkanlar coğrafyasında da aynı isimle adlandırılan camiler ve kiliseler olduğunu hatırlatalım. Biz sizler için en meşhur beş Ayasofya’yı derledik.
Ayasofya ya da bir başka tabirle Hagia Sofia, kutsal bilgelik anlamına gelen bu ismi duyduğumuz da aklımıza hemen İstanbul’daki şaheser yapı gelir. Ama kolay mıdır öyle her yapıya hemen Ayasofya ismini vermek. Özel, ağır bir isimdir bu. Hadi bakalım kiliseyi yaptık adı da Ayasofya olsun demez kimse. Önce bakarlar bir etrafa, eğer yılın her günü ibadet edilebilecek bir kilise varsa yani yaklaşık 360 kilise var ise bölgede işte o zaman Ayasofya adını almayı hak eder bir kilise.
1- Ayasofya, İstanbul
Ayasofyaların en ihtişamlısı, en büyüleyicisi kuşkusuz İstanbul’da tarihi yarımada olarak adlandırılan yerde olandır. İster dışarıdan bakın, ister içinden sizi alıp götürür başka diyarlara başka zamanlara. Böylesine ihtişamlı bir yapının yaklaşık 1700 yıllık olduğunu düşünüldüğünde hayranlığın bir kat daha artmaması mümkün değil zaten.
Tarih boyunca yakılmış yıkılmış birçok badire atlatmış olan bu yapının ilki 360 yılında Büyük Konstantin’in oğlu Konstantinus tarafından yaptırılmış fakat kısa bir süre sonra 404’te çıkan isyanlarda büyük kısmı tahrip olmuş. İmparator II. Theodosius aynı yere yeni bir kiliseyi inşa ettirip 415’te açılışı gerçekleştirilmiş. Fakat ikinci Ayasofya’nın da akıbeti çok farklı olmadı.
Konstantinopolis, 532’de tarihinin en büyük ayaklanmalarından birini yaşadı ve hem şehrin büyük bir kısmı tahrip oldu, hem binlerce insan öldürüldü hem de Ayasofya tekrar büyük zarar gördü. Ayaklanmayı bastıran İmparator Justinianus hemen öncekilerden daha büyük bir Ayasofya yapılması için emir verir ve beş sene sonra Miletli İsidoros ve Trallesli Anthemius önderliğinde yapı tamamlanır.
Yüzyıllar boyunca Ortodoksluğun merkezi olur. 1453’te şehir fethedildiğinde Fatih Sultan Mehmet Ayasofya’yı camiye çevirir. Cumhuriyet döneminde ise Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle müzeye çevrilir. Fakat 10 Temmuz 2020 tarihinde Danıştay'ın 1934 yılında Ayasofya'nın müzeye dönüştürülmesi kararının iptal edilmesiyle tekrar cami olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Ayasofya'nın tarihi mimarisi ve yapım aşamaları için Devamını Oku...
2- Ayasofya, İznik - Bursa
Ülkemizde belki de en az bilinen Ayasofya’dır. Bursa’nın İznik ilçesinde bulunan Ayasofya, VII. yüzyılda bazilika olarak inşa edilmiş ve 787 yılında Hristiyanlığın yedi konsilinden sonuncusunun toplandığı yer olmuştur. İlk konsilin de 325 yılında İznik’te toplandığını düşünecek olursak; hem İznik’in hem de Ayasofya’nın günümüzde Ortodokslar açısında çok önemli mekanlar olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
1331 yılında İznik, Orhan Gazi tarafından fethedildikten sonra minare ve mihrap eklenilerek camiye dönüştürülmüş. İşgal döneminden itibaren terkedilmiş bir yapı halini alan Ayasofya’da çeşitli çalışmalar yapılmış ve 2007’de müze olarak ziyarete açılmış ve 2011 yılında ise tekrar camiye çevrilip ibadete açılmış ve Ayasofya Orhan Camii adını almıştır.
3- Ayasofya, Trabzon
Ülkemizde bulunan üç bilinen Ayasofya’dan bir diğeri olan bu yapı diğerlerinden daha doğuda Trabzon’da bulunur. 1238 – 1263 yılları arasında Trabzon Devleti döneminde I. Manuel Komnenos döneminde Gürcü soğan kubbesi ile on iki havariye ithafen on iki köşeli inşa edilir. Yapıldığında deniz kıyısında iken günümüzde dört yüz metre kadar denizden uzakta.
Ayasofya’da Helen, Roma, Bizans, Selçuklu ve Pontus Krallığı’nın Mithra kültünden izleri bir arada görmek mümkün. 1426 – 1427 yılına tarihlenen bir de çan kulesi var bu Ayasofya’nın. 1461 yılında Trabzon’un Fatih Sultan Mehmet tarafında fethedilmesiyle beraber bir süre sonra minber eklenerek camiye dönüştürüldü.
Savaşlardan dolayı bazı dönemlerde büyük hasar gören farklı amaçlarla da kullanılan 1964 yılında müze olarak ziyarete açıldı. Fakat daha sonra 2011 yılında İznik Ayasofya’sında olduğu gibi 2013’te burası da camiye çevrildi.
4- Ayasofya, Sofya - Bulgaristan
Bulgaristan’ın başkenti olan Sofya’nın adının kaynağının da Ayasofya olduğunu söylemek yanlış olmaz. İstanbul’daki üçüncü Ayasofya’yı inşa ettiren Justinianus, 6. yüzyılda o zamanki adı Serdika olan şehre de bir tane inşa edilmesini ister. Şehrin isminin Serdika’dan Sofya’ya dönüşmesinin sebebinin de bu kutsal yapı olduğu söylenir.
Sofya’nın tam merkezinde Alexander Nevsky Meydanı'nda katedralin hemen 50 metre ilerisinde bulunur. 1382’de şehir Osmanlı tarafından fethedilene kadar kilise olarak kullanılan yapı camiye çevrilerek Siyavuş Paşa Camii olarak adlandırılır. Bulgaristan’ın bağımsızlığıyla beraber tekrar kiliseye çevrilir.
5- Ayasofya, Ohrid - Kuzey Makedonya
Balkanların incisi Makedonya’nın Ohrid şehri, Ayasofya’ya sahip bir diğer önemli şehir. I. Bulgar İmparatorluğu zamanında IX. yüzyılda Hıristiyanlığı resmi din olarak kabul eden Çar Boris ya da Boris Han döneminde yaptırıldığı düşünülüyor. XIV. yüzyıl sonlarında Osmanlı ile beraber camiye dönüştürülmüş ve 1912’de başlayan Yugoslavya egemenliğine kadar bu şekilde kullanılmış ve ardından tekrar kilise olarak kullanılmaya başlanmış.
