Safranbolu’yu Safranbolu yapan en kıymetli özelliği evleridir. Safranbolu evleri nasıl inşa edilmiştir? Evlerin özellikleri nelerdir? Evlerin içinde yer alan öğeler nelerdir?
Safranbolu, Türk toplum yaşantısını en belirgin şekilde ortaya koyan muazzam evleriyle meşhurdur. Ahşapın, kerpiç ve tuğla ile muhteşem uyumu Türk örf adetleriyle şekillenir ve Safranbolu evleri ortaya çıkar. 1994 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yerini alan kent zengin kültür mirası ile ön plana çıkmaktadır.
Göz kamaştıran evleri Safranbolu’yu özel kılmaktadır. Yüzlerce yıllık geçmişe sahip olan kent tarihi İpek Yolu güzergahının en refah şehirlerinden biri olmuş, tüccarlara ev sahipliği yaparak Anadolu’nun ticaret merkezleri arasına girmeyi başarmıştır. Şehrin içindeki han, hamam, camiler, çarşılar ve dahası Safranbolu’nun kimliğini ve önemini apaçık ortaya koymaktadır.
Bu gelişmişlik düzeyi ise konut mimarisinde kendini ön plana çıkarmıştır. Günümüzde 2000 civarı geleneksel Türk evinin bulunduğu kentte heybetli konaklar, ihtişamlı evler ziyaretçilere selam durmaktadır. Safranbolu evleri kültürümüzün büyük bir parçasıdır ve anlam yüklüdür. Geçmişle bugün arasında kültürel bir mirastır. Bize düşen de bu zengin mirası tanımak ve tanıtmaktır...
Bugün gittiğiniz bir çok şehirde bu tarz evler gördüğümüzde hepimizin dilinden “Safranbolu evleri gibi” cümlesi dökülüverir. Batı Anadolu’dan tutun da Balkan coğrafyasında ki onlarca şehirde bu tip evler mutlaka karşımıza çıkar. Osmanlı’nın Balkanlarda hükmettiği yaklaşık 6 asır göze alındığında tipik Osmanlı-Türk mimarisi konutlara rastlamak pek muhtemeldir.
Genellikle 2 ya da 3 katlı inşa edilen konaklar geniş aileler için tasarlanmış olup, Türk aile yapısının yaşam biçimine de ışık tutmaktadır. Birbirinin güneşini kesmeyecek şekilde, yamaçlardan aşağı doğru sıralanan evler saygı ve mahremiyet unsurlarını fazlasıyla barındırır.
Günümüzde Safranbolu’da göreceğiniz tarihi evler 18. ve 19. yüzyıl ile 20. yüzyıl başlarındaki Türk toplum yaşantısını en güzel haliyle ortaya koymaktadır. Kentin ekonomik olarak kalkınmışlığı, evlerin içerisine fazlazıyla yansımıştır. Yani şehrin ileri gelen aileleri kalabalık nüfuslarına her anlamda hizmet veren yaklaşık 6 ya da 8 odadan oluşan evler inşa ettirmişlerdir. Bu evlerin yapımında iklim şartları da göze alınmış, bununla beraber her odada ihtiyaç doğrultusunda alanlar yaratılmıştır.
Evlerin tipolojisini belirleyen en önemli etmen kalabalık aile şeklidir. Bizler günümüzde çekirdek aile şeklinde yaşam sürüyoruz. Lakin eskiden bir evde anne-baba, çocuklar, eşler ve torunlar birlikte hayat sürüyordu. Bazılarımıza bu düşünce tuhaf gelebilir ama sorun bakalım babaannenize ya da yaşlı bir komşunuza, size bu konuda yaşadıkları deneyimleri mutlaka anlatacaklardır. Eskiler aynı evde yaşam sürüyorlardı ve herkese ait bir oda bulunmaktaydı. Dolayısıyla evlerde oda sayısı haliyle artış göstermekteydi. İşte bu kültüre azıcık da olsa kulak vermek istiyorsanız Safranbolu evleri bunun için tam isabet.
Safranbolu evlerine şöyle bir baktığınızda sanki hepsi birbirine benzer. Dış görünümleri neredeyse aynı olsa da Safranbolu evlerini üç grupta toplamak gerekiyor. Birincisi, Çarşı’da yer alan kışlık evler; İkincisi, Bağlar’da yer alan yazlık evler ve Üçüncüsü, Kıranköy’de yer alan Rum-Ortodoks evler. Bu üç farklı yerleşmede gelişen ev tiplerinde iklimsel, kültürel ve dinsel farklılıklardan ortaya çıkan yapılaşmalar mevcuttur.
Bugün Eski Çarşı dediğimiz tarihi Safranbolu’nun kurulduğu alana baktığımızda alçak rakımlı iki vadi içinde kurulduğunu görürüz. Kışlık olarak bilinen bu bölgenin aksine yazlık olarak bilinen Bağlar daha yüksekte yer almaktadır. Eski Çarşıda sokaklar taş döşeli, dar ve kıvrımlıdır. Sele karşı iyi bir önlem olan taş döşeme bütün sokaklarda görülür. Evler birbirine oldukça yakındır.
Safranbolu’nun bu tarihi dokusunu ve evleri daha iyi incelemek isterseniz size 2 tavsiyem var: Hıdırlık Tepesi’ne çıkıp buradan şehri izlemek ya da Kent Tarihi Müzesi’ne gidip buradan evleri seyretmek. İkisi de Safranbolu’yu yaşamak adına keyif verici...
Şimdi dilerseniz Safranbolu evlerinin özelliklerini sıralayalım:
1. Safranbolu evleri 2 ya da 3 katlı olarak inşa edilmiştir.
2. Evlerin yapımında moloz taş, ahşap, kerpiç ve tuğla kullanılmıştır.
3. Evler yamaçtan aşağı sıralanırken hiçbiri diğerinin güneşini kesmeyecek şekilde ve güneşi kendisine en iyi alacak şekilde konumlandırılmıştır.
4. Bütün evler kendilerine oranla daha merkezde bulunan kamu binalarına ve dini yapılara dönük şekilde yapılmıştır. Hangi evden bakılırsa bakılsın manzara kesinlikle kapanmaz.
5. Evlerin yakın plan cepheleri kör, uzak plan cepheleri açık ve birbirini seyredecek konumdadır.
6. Evler kalabalık aileler için tasarlanmıştır. Evlerin çoğunda 6 ya da 8 kadar oda bulunmaktadır.
7. Safranbolu evlerinde Haremlik-Selamlık yaşantısının izleri vardır. Mimaride bu esas göz önünde tutulmuştur.
8. Safranbolu evlerinde mahremiyet ve aile yaşantısına saygı esastır. Buna en iyi örnek; kapı tokmaklarında farklı sesler çıkaran halkalar kullanılmasıdır. Safranbolu halkı bu tokmağa “Şakşak” demiştir. Kapıya gelen erkek ziyaretçi kalın sesli olan tokmağı, kapıya gelen kadın ziyaretçi ise ince tiz sesli tokmağı çalar. İşte bu gelenek ev mahremiyetine duyulan saygının sonucudur.
9. Safranbolu evleri çift kanatlı büyük kapılara sahiptir. Kapılar sadedir ama güven verir. Bu kapılardan biri sürekli kullanılır. Diğeri ise ihtiyaç durumunda açılır. Kapıların üzerinde mutlaka tokmak ve halka yer almaktadır.
10. Safranbolu evlerinin bahçe duvarları oldukça yüksektir. Sokaktan geçen kimse içeriyi göremez. Mahremiyet esası burada da karşımıza çıkmaktadır.
11. Evlerin pencerelerinde kafes sistemi vardır. Dışardan bakan kişi içeriyi göremez ama içerdeki kişi dışarıyı çok rahat görebilir. Aile hayatına saygı…
12. Evlerin girişi “hayat” denilen kısımdır. Buraya “taşlık” da denir. Yani burası zemin kat; ev hayatının, günlük işlerin döndüğü yerdir. Burada ayrıca hayvanların bağlandığı ahır ve yiyeceklerin saklandığı ambar da yer almaktadır. Taşlık kısımdan birinci kata merdivenle çıkılır. Bu merdivenin başladığı kısma “pabuçluk” denmektedir.
13. Safranbolu evlerinde orta katlar (2.kat) alçak tavanlı, üst katlar (3.kat) yüksek tavanlıdır. Kışın sıcağı daha iyi muhafaza etmesi için ahırın üzerinde bulunan orta katlar alçak tavanlı tutulmuştur ve kışlık olarak kullanılır. Yazın daha serin olması için de üst katlar yüksek tavanlıdır ve yazlık olarak kullanılır. Ayrıca aynı sebepten orta katlarda pencereler daha küçüktür.
14. Safranbolu evlerinin pencereleri estetik bir görünüme sahip olup çoğu dar ve uzuncadır. İstisnalar olsa da çoğunlukla her 3 pencere bir odaya tekabül eder. Ahşap kanatlı pencerelerde bulunan kafes sistemine “muşabak” denilir.
15. Odalar oldukça geniştir. Dahası odaların giriş kapıları köşelerdedir ve odanın içinin görünmesini engelleyen paravan şeklinde girişleri vardır. Bu sistem de hakikaten büyük bir mahremiyettir. Pahlı köşeler sayesinde odanın kapısı açık bile olsa içerdeki kişi asla görünmez.
16. Odaların içinde yüklükler ve dolaplar yer alır. Bu yüklüklerin içinde çekirdek ailenin yatakları yer alır. Yataklar gündüz toplanır gece serilir. Gece yüklük boşalınca da yüklüğün içindeki gusülhanede banyo ihtiyacı giderilir. Yani yüklükler çok amaçlıdır. Ahşap dolaplar ve raflar da ailenin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde tasarlanır.
17. Odalarda sedir dediğimiz oturma yerleri bulunmaktadır. Sedirler genellikle pencere önlerine yerleştirilir. Odanın bir köşesinden diğer köşesine ahşap divan şeklinde kurulan sedirler minder ve yastıklarla desteklenir.
18. Odalarda ocak dediğimiz kısımlar vardır. Aileler ocakların yanında hem ısınır hem deyemeğini yer. Soba dedilen sistem sonraları kullanılmıştır. Ocak olunca baca da olması şart fakat Safranbolu evlerinde farklı bir baca mimarisi karşımıza çıkmaz. Sade bir baca sistemi kullanılır. Aydınlatma amaçlı ise gaz yağı lambaları kullanılmıştır.
19. Safranbolu evlerinde balkon dediğimiz eleman yoktur. Cumbalar bulunur ve ahşap direklerle alttan desteklenir.
20. Safranbolu evlerinin bazılarında Selamlık dediğimiz kısım vardır. Buraya ayrıca “Baş Oda” denir. Baş oda evin en büyük ve en süslü olan odasıdır.
21. Safranbolu evlerinin bazılarında dönme dolap yer almaktadır. Selamlıkta oturan erkeklerin evin hizmetçisini ya da hanımını görmeden yemek tabaklarını almasını sağlayan bu sistem yine evin mahremiyetine verilen büyük bir önemdir. Dönme Dolap hakkında ayrıntıları Kaymakamlar Gezi Evi yazımızda bulabilirsiniz. Günümüzde “dolap çevirmek, dolap döndürmek” deyimlerinin çıkış noktası olan dönme dolap büyük inceliklerle inşa edilmiş bir sistem. Dönme dolap sistemini Safranbolu’da göreceğiniz tek yer Kaymakamlar Gezi Evi’dir.
22. Safranbolu evlerinin bazılarında havuzlar yer almaktadır. Özellikle zengin Safranbolu ahalisinin evlerinde havuz bulunmaktadır. Evin içinde yer alan havuz serinlik ve ferahlık verir. Ayrıca bazı evlerin bahçesinde de havuz kullanımı vardır.
23. Safranbolu evlerinde genelde “aşevi” olarak adlandırılan mutfak mutlaka yer almaktadır. Aşevi genellikle orta katlarda yer alır.
24. Safranbolu evlerinde sofa dediğimiz kısımlar bulunmaktadır. Bu sofaların etrafında odalar sıralanmaktadır.
25. Safranbolu evlerinde ahşap tavanlar ince işçiliğe sahiptir. Geometrik desenlerin yoğun kullanıldığı ahşap tavanlar büyük bir incelikle işlenmiştir. Ayrıca bazı evlerde kalemişi süslemelere rastlanır.
26. Evlerde hemen hemen her odada banyo ve tuvalet yer almaktadır.
Safranbolu Evleri Hakkında
.jpg)
Evet Safranbolu evlerinin genel özelliklerini sizler için sıraladık. Kısaca şunu söylemek gerekirse; Safranbolu evleri Türk aile yapısını, örf ve adetlerini esas alarak gelişim göstermiş, aileyi bir arada tutmak için kendine has özellikler yüklenmiştir. Kalabalık aileler için tasarlanan evler, kendi içindeki çekirdek ailelerin yaşamına ve özeline göre büyük inceliklerle süslenmiştir. İslam inancının gereği olarak mahremiyet ortaya çıkmış ve eve gelen yabancı kişinin evin sahiplerini görmemesi için bir takım sistemler yerleştirilmiştir. Bu, o dönem şartları içinde ele alındığında hakikaten mükemmel bir sistemdir. Çünkü aile hayatı önemlidir ve Safranbolu’da da aile hayatını korumaya yönelik olarak bu evler büyük gelişim göstermiştir.
Safranbolu evleri kentin kimliğini taşıyan en önemli yapılardır. Kendinizi sokak aralarına atın ve kaybolun... Karşınıza çıkacak her bir ev geçmiş kokuyor, yaşanmışlıkları anlatıyor. Safranbolu merkezdeki Kaymakamlar Gezi Evi size bu konuda fazlasıyla ayna tutacaktır. Burayı gezin ve anlattıklarımı gerçeğiyle buluşturun.Vaktiniz olursa Safranbolu’ya bir adım ötedeki Yörük Köyü’ne gidip oradaki evleri ve özellikle de Kasım Sipahioğlu Konağı’nı gezin.
Safranbolu Evleri, UNESCO Dünya Mirası’nda bulunan ve “Yaşayan en iyi 20 kent” arasında yer alan Safranbolu için büyük bir gurur kaynağıdır.
Seyahatleriniz RehberName tadında olsun...
